User:Yerevantsi/sandbox/Tekor raw

User:Yerevantsi/sandbox/Tekor

Tekor Church
Photo by Ara Vruyr before the 1912 earthquake.
Religion
Affiliation	Armenian Apostolic Church
Status	Destroyed
Location
Location	Digor, Kars, Turkey
Shown within Turkey
Geographic coordinates	40.374361°N 43.412333°E / 40.374361; 43.412333
Architecture
Founder	ishkhan Sahak Kamsarakan
Completed	late 5th century (c. 480s)
Destroyed	1912–1960s

Tekor Church

Tekor Church (Armenian: Տեկորի տաճար) is a destroyed Armenian church in Digor (historically Tekor), Kars Province, in eastern Turkey.

St. Sarkis Holy Trinity

Տեկորի Ս. Երրորդություն վանքի per Hasratyan

Ս. Սարգսի վկայարան

Տեկորի Ս. Սարգիս վկայարանը (478–490 թթ.)

The now scant remains of this important fifth century church stand on a slope overlooking the village of Digor, formerly called Tekor, located 22km southwest of Ani.

Տեկորի Ս. Երրորդություն վանք, Տեկորի տաճար

Անիից մոտ 20 կմ հարավ-արևմուտք, Ախուրյանի վտակ Տեկորի աջ ափին (այժմ՝ Թուրքիայում):

located on the hillside in the district of Tekor

Dickran Kouymjian: Not far from the Turkish Armenian border, is the church of Tekor built in the fifth century, which contained the oldest Armenian lapidary inscriptions, dated around 480.

The remnants of Sourb Yerordutiun (Holy Trinity) Church, which traces back to the 5th century, are situated at the southern edge of Tekor (now: Digor) Village.

In local Christian sources, the old church located on the ridge to the south of Digor Village is called "Tekor". The name of the village may have come from this. / Hıristiyan yerli kaynaklarında, Digor Köyünde güneyindeki sırtta bulunan eski kilise ‘’Tekor’’ diye anılıyor. Köyün adı da bundan gelmiş olabilir.

Its destruction, along with other pieces of Armenian cultural heritage in Turkey, has been cited by the Armenian Genocide Museum-Institute and Armenia's Foreign Ministry as an example of cultural genocide by Turkey. 

Foundation and later history

A watercolor by Arshak Fetvadjian from the early 20th century.

According to the foundation inscription on the architrave of its western entrance, it was built in the late 5th century by ishkhan (prince) Sahak of the Kamsarakan family as a martyrium of St. Sargis. The inscription also names Catholicos (patriarch) Hovhannes Mandakuni; Hovhannes, bishop of Arsharunik; Tayron, elder of the church; Manan, a hazarapet ("thousandman" or chiliarch); and a certain Uran Horom (Ուրան Հոռոմ) as founders. Based on the inscription, the church has been dated to the 480s. Murad Hasratyan suggested construction between 478 and 490. Originally a triple-naved basilica, it construction was halted in 481–484, during Vahan Mamikonian's revolt against the Sasanian Empire, and completed in the late 400s as a domed church supported by four pillars.

---

In 724 Catholicos Hovhannes III of Odzun accused the Tekor abbot Hovhannes of heresy.

In the 10th-11th centuries, the Bagratunis restored and renovated the church by replaced its roof tiles with stone slabs, narrowed the windows, removed the ruined portico/colonnade, added ornaments depicting grapes and vines, humans, and peafowl. By this time it was known as the Holy Trinity Church (Ս. Երրորդություն). The period of Bagratid Armenia also saw the granting of privileges. In 971 Queen Khosrovanuysh, consort of Ashot III, released Tekor of taxes, which was reconfirmed by Queen Katranide II, consort of Gagik I in 1008, 1014, and 1018 and by by the wife of ishkhan Vest Sargis in 1042.

In the 17th century, Hovhannes vardapet, abbot of Tekor, was killed while resisting attacking bandits. In the 19th century, the monastery had 300 pastures that were all rented out as of 1888.

It is the earliest known monument in Armenian church architecture manifesting the transformation of tri-nave basilicas into domed ones. Its walls used to bear inscriptions of rare historical value dating from 971, 989, 990, 1006, 1008, 1018, and 1036.

Architecture

Սկզբնապես (12–13 շարք) Տեկորի Ս. Երրորդություն վանքի եկեղեցին կառուցվել է վարդագույն տուֆով՝ որպես եռանավ բազիլիկ; շարունակվել սպիտակավուն տուֆով՝ եկեղեցուն տալով քառամույթ գմբեթավոր հորինվածք, որի շնորհիվ այն քրիստոնեաական ճարտարապետության մեջ տվյալ տիպի հնագույն թվագրված կառույցն է:

Թորամանյանի «Տեկորի տաճարը» մոնոդրաֆիկ ուսումնասիրությու մեջ ցույց է տրված, որ Տեկորի տաճարի կառուցվածքում տեղի են ունեցել ճիշտ նույն ձևափոխությունների շրջանները, որպիսիք նկատվեց Քասաղում: Ըստ այդ հետազոտության Տեկորի տաճարի սկզբնական տեսքին հավելված են՝

ա) արտաքին սյունասրահները, 
բ) այժմյան աբսիդի ներքուստ կորագիծ, արտաքինից բազմանիստ ծավալը, աբսիդին կից սենյակներով, 
գ) բոլոր ճակատների շքամուտքերը, 
դ) հյուսիսային ճակատի արտաքին աբսիդը, 
ե) գմրեթը: 

Դժվար չէ նկատել, որ առանց այդ հավելվածքների Տեկորի տաճարի սկզբնական տեսքը նույնպես ստանում է բոլորովին պարզ կառուցվածք, որպիսին ունենք Քասաղում

Հարուստ հարդարանք են ունեցել արտաքին ճակատները, սյունասրահների որմնասյուները, շքամուտքերը, լուսամուտների պսակները:

Գերակշռել են ականթի, խաղողի որթատունկի և ողկույզների քանդակները, ոճավորված զարդաձևերը, որոնցից մի քանիսն առաջին անգամ են հանդես եկել հայկական արվեստում:

Արմ. ճակտոնի հարթության մեջ, խաչաձև լուսամուտների երկու կողմերում, քանդակված են եղել երկու կիսանդրի, վերևում՝ գավաթի մեջ դրված խաղողի ողկույզ կտցահարող զույգ սիրամարգեր: Խորանը ծածկված է եղել որմնանկարներով:

Տեկորի Ս. Երրորդություն վանքի եկեղեցին բարձրացել է բազմաստիճան որմնախարսխի վրա, հս-ից, արմից և հվ-ից ունեցել բաց սյունասրահներ, իսկ արտաքուստ եռանիստ ծավալով արլ-ից շեշտված խորանի երկու կողմերում՝ հս-ից հվ. ձգվող ավանդատներ: Հզոր մույթերի վրա բարձրացել է խորանարդաձև գմբեթը, որը հայկական եկեղեցական ճարտարապետության մեջ մեզ հայտնի ամենավաղ քարե գմբեթն է և իր ձևով՝ միակը:

first domed

This church is now generally held to be the earliest known domed Armenian church.

քառամույթ գմբեթավոր հորինվածք, որի շնորհիվ այն քրիստոնեաական ճարտարապետության մեջ տվյալ տիպի հնագույն թվագրված կառույցն է:

...Տեկորի տաճարը՝ հայկական առաջին գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցին...

Տեկորի ... վաղագույն թվագրված քառամույթ գմբեթավոր եկեղեցին է քրիստոնեական ճարտարապետությունում:

Influence

Տեկորի Ս. Երրորդություն վանքի եկեղեցու քառամույթ գմբեթավոր բազիլիկ հորինվածքը հետագայում նախատիպ է ծառայել Հայաստանի VI–XVII դդ. բազմաթիվ եկեղեցիների համար, իսկ IX–XI դդ. անցել է Բյուզանդիա ու լայն տարածում ստացել ուղղափառ (օրթոդոքս) երկրներում:

Տ տ Հայաստա նի բազիլիկատիպ և կենտրոնազմբեթ շինության հնագույն նմուշն է և խոր ազդեցություն է թողել Օձունի, Մրենի, Գայանեի, Բագավանի, Անիի Մայր տաճարի և այլ շինությունների վրա: Այս ոճը 9-10-րդ դդ փոխանցվել է Բյուզանդիային և լայն կիրառություն գտել Հունաստանում, Սերբիայում և այլուր: Տ տ-ի վրա պահպանված հայերեն վիմագիր արձանագրությունը եղածների մեջ հնագույնն է:

Տ․ տ․ բազիլիկատիպ և կենտրոնագըմբեթ հորինվածքների սինթեզի հիման վրա մշակված, չորս մույթեր ունեցող առաջին հորինվածքն է, որի առավել բնորոշ կողմը՝ գմբեթի հակազդումների չեզոքացումն է փոխուղղահայաց թաղերի միջոցով։ Տ․ տ–ում մշակված այս համակարգը վճռական նշանակություն է ունեցել սինթեզված տիպերի կազմավորման գործում (Օձուն, VI դ․, Մրեն, Գայանե եկեղեցի, Բագավան, VII դ․, Անիի Մայր տաճար, X դ․), այն կիրառվել է նույնիսկ XVII դ․։ Այս հորինվածքն այնքան տրամաբանական և կոնստրուկտիվ էր, որ IX–X դդ․ անցել է Բյուզանդիա և լայն տարածում գտել ուղղափառ եկեղեցու դավանանքին հետևող բազմաթիվ երկրներում՝ Հունաստանում, Սերբիայում, Ռուսաստանում։

Ամբողջ կառույցը ի սկզբանե բարձրացել է բազմաստիճան որմնախարսխի վրա, որն արլ–ից շրջանցել է աբսիդի եռանիստ ելուստը։ Աբսիդի երկու կողմում՝ հս–ից և հվ–ից, տեղավորված են ձգված համաչափություններով ավանդատներ, որոնք մուտք ունեն տաճարի ներսից։ Հս․ ավանդատան ելուստը արմ–ից ունի արտաքին բաց խորան։ Տաճարը երկու մուտք է ունեցել հս–ից, մեկական՝ հվ–ից և արմ–ից։ Արմ–ից, հս–ից ու հվ–ից տաճարը շրջանցել են բաց սյունասրահները, որոնց դրսի կողմի մույթերը չեն պահպանվել, սակայն առկա են նրանց համապատասխանող որմնասյուները՝ հպված տաճարի պատերին։ Տաճարի ներսում եղել են չորս ուժեղ, առանձին կանգնած մույթեր (սկզբնապես թերևս խաչաձև, ինչպես ենթադրում է Թ․ Թորամանյանը)։ Տաճարի ներքևի մասը (13 շարք) կառուցվել է վարդագույն տուֆից։

Վերակառուցման ընթացքում տաճարը գմբեթավորվել է։ Հին բազիլիկատիպ կառույցներին համապատասխանող մույթերը փոխարինվել են նոր, ավելի հզոր մույթերով։ Այդ բարդ եզրաձև ունեցող մույթերի վրա էլ հենվել են գմբեթակիր կամարները։ Վերջիններիս համապատասխան արվել են փոխուղղահայաց թաղեր, որոնք և արտաքին պատերին են փոխանցել գմբեթի հորիզոնական հակազդումները։ Գմբեթակիր կամարներից վերև տեղավորված է եղել բարձր փոխանցման գոտին, որը գմբեթատակ քառակուսին աստիճանաբար փոխանցում է բուն Տեկորի տաճարի (Y դ․) հատակագիծը գմբեթի հիմնատակը կազմող ութանիստին՝ կոնստրուկտիվ մի լուծում, որտեղ ակնհայտ է ժող․ ճարտ–յան մեջ մշակված ձևերի արձագանքը։

Ստեղծված ութանիստ հիմքի վրա է հենվել գմբեթի կիսագունդը։ Տաճարի թաղային կոնստրուկցիաները արտաքինից պարփակվել են երկլանջ ծածկերով, որոնք կառույցի կենտր․ մասում հպվել են փոխանցման բարձր գոտին պարփակող խորանարդաձև ծավալին։

Տաճարի արտաքին ծավալային հորինվածքը լիովին դրսևորում է ներքին կառուցվածքը։ Առավել ճոխ մշակում ունեն հս․ և արմ․ ճակատները իրենց շքամուտքերով, զույգ որմնասյուները կրում են միասնական խոյակներ՝ V դ․ հայկ․ ճարտ–յանը բնորոշ ականթաթերթերով։ խոյակներից բարձրացող պայտաձև կամարները և հատկապես մուտքերի շրջանակները քանդակազարդված են սահուն, ալիքաձև ոճավոր– ված տերևազարդերով։ Ոչ պակաս հարուստ հարդարված են սյունասրահների որմնասյուներն ու դրանց խարիսխները, լուսամուտների պսակները։ Հիմնական մոտիվներն են խաղողի որթատունկի գալարներն ու ողկույզները, բուսական ոճավորված զարդաձևերը, ընդ որում կան մոտիվներ, որոնք առաջին անգամ ի հայտ են գալիս այստեղ՝ Տ․ տ–ում։ Արմ․ ճակատի վերնամասում, փոքր խաչաձև լուսամուտի երկու կողմերում, քանդակված են մարդկանց (թերևս կտիտորների) կիսանդրիներ, իսկ վերևում՝ երկու սիրամարգեր, որոնք կտցահարում են գավաթից բարձրացող խաղողի ողկույզները։ Գլխավոր աբսիդը ծածկված է եղել որմնանկարներով, որոնք շատ վատ են պահպանվել։

Ունի քառակուսի հատակագիծ, գմբեթը հենվում է ներսից բարձրացող 4 քառակուսի հաստահեղույս, կամարակապ սյուների վրա: Շենքը ներքևի մասում շարված է վարդագույն տուֆով:

Իր վեհ ու գեղեցիկ ոճով Տ տ շատ է տարբեր- վում Շիրակի պատմա-ճարտարապետա- կան մյուս հուշարձաններից: Ունի երեք մուտք' հս, արմ, հր:

Շենքը ներսից ունեցել է որմնանկարներ:

Formerly it was believed that the church was built as a basilica without a dome (possibly of pre-Christian origin and converted to a church by adding an apse) and that the dome was added later; as late as the seventh century according to some.

According to current opinion, the church was build from the outset as a domed building with a "cross within a rectangular perimeter" plan.

The earlier theory was derived mainly from observations of the pillars, now impossible to verify (although it is possible that something may remain below today's ground level). The change in hue between the lower and upper courses of stone, clearly visible on old photographs, was also said to indicate an alteration of the original design. However, there is not an obvious break in construction visible within the surviving fragments of the concrete core - perhaps this change of hue was decorative.

The dome was supported on four thick pillars and had an unusual design - rather like a domed vault. There were no squinches or pendentives, and its lower part was a sort of trapezoidal pyramid shape (pierced by 4 windows) that formed a base for the cupola.

The church originally had four entrances: one to the west, one to the south, and two to the north. At a later period these doors were closed off, except for the western most entrance on the northern side which was reduced in size. These doors were framed by visually powerful portals of horseshoe arches resting on jambs of twin embedded columns. These columns had carved capitals of jagged, and very stylised, acanthus leaves. The lintel over each door was carved with a strange, swirling palmette motif.

All the larger windows were reduced in size at some distant period, possibly during the Bagratid restoration (the external pyramid roof of the dome probably also dates from this restoration).

Oblong rooms flanked each side of the apse. The walls of these rooms extend outwards from the north and south facades, a feature that is also found on other early Armenian churches of this period. At the north-eastern corner of the church, set into the external wall of the northern of these rooms is a semicircular niche, probably a baptismal font.

The church stood on a nine stepped base. Because this base is wider than the church, it used to be thought that a portico once ran around the outside of the church, supported on the pilasters and columns that are attached to the lower half of the facade. The position of the windows and the height of the north-eastern niche with its baptismal font tend to contradict that theory. The pilasters may just be decorative, a feature also found in Syrian architecture from this period. Another indication of possible Syrian influence is the moulded band that ran around the three facades and over the arches of the windows.

Mnatsakanian, Stepan (1971). "Տեկորի տաճարի կտիտորական բարձրաքանդակը [The Ketitor Relief of the Tekor Church]". Patma-Banasirakan Handes (in Armenian) (4): 206–216.

origins

Nikolai Marr: Marr compares the early Christian basilica structures of Armenia and especially their decorations with similar Syrian monuments, and expresses the idea that these structures (Ererouk, Tekor, etc.) are works of the late 5th century or early 6th century and are connected in their general composition and details with the "Syrian current of Armenian church life" and undoubtedly have a "Syrian origin."

Հայտնի է, որ քրիստոնեությունը Հայաստան է թափանցել Սիրիայից: Մառը, ելնելով դրանից, Հայաստանի քրիստոնեական վաղ շրջանի բազիլիկային կառուցվածքները և հատկապես նրանց հարդարանքները համեմատում է սիրիական համանման հուշարձանների հետ և հայտնում այն միտքը, թե այդ կառուցվածքները (Երերուք, Տեկոր և այլն) հանդիսանում են 5-րդ դարի վերջի կամ 6-րդ դարի սկզբի գործեր և իրենց ընդհանուր հորինվածքով ու մանրամասերով կապված են «հայկական եկեղեցական կյանքի սիրիական հոսանքի հետ» և անվիճելիորեն ունեն «սիրիական ծագում»։ [1 Мар р Н. Я., Ереруйская базилика, армянский храм V—VI веков. ЗВ О имп. русского арх. общества, т. XVIII, С.-Петербург, 1908, стр. XIII.]; [Мар р Н. Я , Новые археологические данные о постройках типа Ереруйской базилики, ЗВО имп. русск. археолог, общества, том XIX, С.-Петербург, 1909, стр. 064, В. А. Миханкова, Николай Яковлевич Марр, М.-Л. 1935, 99—100 և այլն։]

Richard Krautheimer argued that the basilica, particularly its "the decorative details, including horseshoe arches, are so close to those of Cappadocian churches as to suggest the activity in Armenia of Cappadocian mason crews."

Studies

Toramanian, Toros (1911). Պատմական հայ ճարտարապետութիւն: Ա: Տեկորի տաճարը (in Armenian). Tiflis: Hermes. archived PDF

Volume I, Volume II

Mapp Н․, Ереруйская базилика, Е․, 1968․ Ս․ Մնացական յան․

1908թ. Ն. Մառը հատուկ գիտարշավ է կազմակերպել Տեկորի տաճարի հետազոտության համար, որին մասնակցել են Թ. Թորամանյանը, Ս. Պոլտարացկին, Ն. Տիխոնովը, Հ. Օրբելին եւ ուրիշներ: Նա Տեկոր է այցելել նաեւ 1909թ. եւ մանրամասն նկարագրել է տաճարը: Իսկ 1911թ. լույս է տեսել Թ. Թորամանյանի Տեկորին նվիրված մենագրությունը:

Ֆրանսիացի ճարտարապետ Դեսիեն, որը 1839 թ սեպտեմբերին այստեղ ուսումնասիրություններ է կատարել, հատկապես ուշադրություն է դարձրել պայտաձև կամարների վրա ու հանգել այն եզրակացության, որ Տ տտիպիկ հայկական ոճի է:

1907 թ. Նիկողայոս Մառը՝ առաջինն անդրադառնալով Երերույքի տաճարին, գրում է. “Եզրահանգում եմ. Երերույքի բազիլիկան, որ գտնվում է նույն իշխանական տոհմի տիրույթներում, կառուցվել է Կամսարականներից մեկի կողմից և այն ժամանակաշրջանում, երբ առաջ էր եկել Տեկորի տաճարի սկզբնական հենքը՝ Երերույքի տաճարի կրկնակը, ասել է թե՝ V դարի վերջին կամ VI դարի սկզբին” 2 : [2 Н. Марр. Ереруйкская базилика. Ереван, 1968, с. 28.]

1911 թ. Թորոս Թորամանյանը գրում է. “Ըստ իս՝ Տեկորի, Քասախի տաճարները պարզապէս հեթանոսական մեհեաններ են” [Թ. Թորամանյան. Տեկորի տաճարը, Թիֆլիս, 1911, էջ 77:]

https://shs.hal.science/halshs-03368777/ Patrick Donabédian. Yereruyk: A Site Rich in Enigmas and Promises. The Armenian-French Archaeological Mission of LA3M in Armenia (2009-2016). Pavel Avetisyan; Arsen Bobokhyan. Archaeology of Armenia in Regional Context. Proceedings of the International Conference Dedicated to the 60th Anniversary of the Institute of Archaeology and Ethnography (July 9-11, 2019, Yerevan), Institute of Archaeology and Ethnography, pp.342-365, 2021. ffhalshs-03368777f

A similar platform was present under another church, St. Sergius of Tekor, built in all probability a little earlier than Yereruyk, at the end of the 5th century (Donabédian 2008, 54– 57). / Donabédian P. 2008, L’âge d’or de l’architecture arménienne. VIIe siècle, Marseille: Parenthèses./

Located about 20 kilometres south-west of Yereruyk, now in Turkish territory and destroyed, Tekor had a remarkable structure for its time: an inscribed cross crowned by an archaic dome, but despite this difference, it had a close kinship with Yereruyk. Both were located on the lands of the Kamsarakan, a great Armenian dynasty of the Late Classical period and shared a series of features, both architectural and decorative (Donabédian 2014a, 252–253). / Donabédian P. 2014a, Ereruyk‘: nouvelles données sur l’histoire du site et de la basilique, in: Mardirossian A., Ouzounian A., Zuckerman C. (eds), Mélanges JeanPierre Mahé (Travaux et Mémoires 18), Paris: Association des Amis du Centre d’Histoire et Civilisation de Byzance, 241–284./

Tekor was named in its dedicatory inscription “martyrium of St. Sergius”. [...] It is highly plausible that, like Zvartnots, the great martyria of Tekor and Yereruyk, dedicated to the memory of particularly venerated saints, sheltered their relics.
Other traits of kinship with Early Christian Syria, as well as with Asia Minor, including Cappadocia, can be seen at Yereruyk in the treatment of the facades, traits by which this basilica, together with Tekor, stands out from other churches in Armenia. This is the case of the continuous moulded strips, independent of any architectural element, which run horizontally through the building, and those that surround the windows to the bottom of their bay where they form two horizontal folds (Fig. 2/a). The triple window at the top of the western facade is also a common feature with Syria, where it is observed for example on the church of Baqirha (546). Lastly, a Greek inscription engraved on the southern facade of Yereruyk, on which we will return later, creates a precise link with a Syrian church.

---

Strzygowski 1918, pp. 335-341

FIG. 9 The church of Tekor, reconstruction by T'oramanyan. (Donabedian 2013, p. 23). [DONABEDIAN, P., "Les debuts de 1'architecture chrétienne en Orient: Les premieres églises ä coupole d'Armenie", in: L' Archeologie du báti en Europe = Apxeo.nozin doMOÖydieHUumea Ceponu, L. Iakovleva, O. Korvin-Piotrovskiy, F. Djindjian (eds.), Kiev 2013, pp. 346-364.] FIG. 33 Tekor - plan. (STRZYGOWSKI 1918, p. 336). [STRZYGOWSKI, J., Die Baukunst der Armenier und Europa, 2 vols., Vienna 1918. ] https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/strzygowski1918ga https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/strzygowski1918bd1/0352/image,info

---

https://www.persee.fr/doc/rebyz_0766-5598_1985_num_43_1_2179_t1_0305_0000_2 Chapter II. The church of Tekor, the current Digor (p. 20-27). - This building was it half a century ago as a cross inscribed on four free supports of the dome and peripheral gallery. The architect T'oramanyan indulged, in his opinion, in speculations- ingenious historical tions to make it a pagan temple transformed into a basilica, to which would have been added later a dome. N. Marr and Strzygowski for their part they dated it to the end of the 5 ° century according to the analysis of a reused inscription. All these work was done in the absence of excavations and gave rise to some disputes. Nevertheless the author adopts the theory of T'oramanyan and the dating of Marr without discussion, without taking into account the contrary opinion of Mr. Hasrat'yan or the existence from a typologically very close monument, the inscribed cross of Cromi in Georgia, although dated from the 6th century. If the hypotheses taken up by the author are plausible, it does not seem to us however, it is not very prudent to take them for granted and use them as a basis for reference.

In 2015 Pargev Frankian of the Research on Armenian Architecture created a digital reconstruction of the church. https://archive.ph/BgU3c

Destruction and current state

Ashkharbek Kalantar

Half of the southern wall has fallen down; the height is up to the arches of the covered windows. Most of the stones above the bases of the pillars have fallen. The columns of that side are also down, as well as the whole roof with the dome. The entire eastern wall with the apse and two chapels has remained intact, along with the northern side, the nave and the pillars. The west wall has lost its top, the upper part of the left corner and its facing stones, with only the clay layer being left. 
Fallen stones heap up chaotically inside the church and along the outer southern side, leaving a disorderly and desolate scene. From the stricken southern side it can be seen that the frail beams erected horizontally along the walls in two rows have furthered the destruction process. The southern wall has tumbled down along that line. Those beams can be seen in the chapels, deep empty tracks being left in the walls. The part of the roof on the northern apse, which has survived up to now, and the upper semicircular part of the western wall are in a very unstable position and in danger of falling down. The same holds for the remaining southern wall, which has large cracks. The northern wall of the church above the doors is damaged by bullets. The signs are rather new. Probably Turkish soldiers were amusing themselves here!

The church has four doors: one to the west, one to the south and two to the north. All were closed off long ago with rather large stones except for the western door on the northern side. The remaining open door is lower; a large stone has been fixed in below the lintel. Apart from the doors, all middle-size and large windows were also closed on three sides with good solid masonry of finished stones. This is old work, as is shown from the inscription on the inner face of the side of one of the northern windows: A.D. 1049. The window of the apse has been also made narrower and smaller. Only the small upper windows were left open. They are situated in pairs higher than the upper cornice on three sides, in the centers of the walls above the pediments. Narrow windows are left open as well. Traces of frescos and inscriptions can be seen. The church of Tekor is built on a slope, in the crest of a hill stretching to the south. A narrow, elongated Urartian fortress stands right in front of the church, slightly to the east on the edge of the crest. The remnants of all four walls are visible, the entrance from the west, has had a path from the east. There are remnants of numerous buildings, especially on the south slope of the hill. The stones of the walls, up to 2-4 m in size, are unprocessed. It is a structure of an ancient Urartian type.

????

John Paul II Catholic University of Lublin The Surb Sargis (St. Sergei’s) church in Tekor, in the Shirak region of the present-day Turkey, is nowadays in total ruin. Fortunately, before its destruction by the 1911 earthquake, it had been extensively studied (e.g. by T. Toramanian and J. Strzygowski) and the documentation preserved allows us to treat it as one of the most important early-Christian buildings in both Armenia and the whole Orbis Christianus (Fig. 1-3). http://czasopisma.kul.pl/vp/article/view/3516

John Mason Neale

Tekor

270

https://books.google.am/books?id=B5RQAQAAMAAJ&pg=270

The church of Dighour, though in Armenia, is to all in- tents and purposes of the Byzantine family. The dome rests on central mass-piers; the bema has no passages to the prothesis and diaconicon. The most remarkable feature in this building is the protrusion of the two latter chapels, and the niche formed on the exterior west side. This has no practical use: nor, as it would seem, any symbolical meaning: I think it a mere determination to Armenianize in the matter of the niche. The western façade is remark- ably broad : there is a couplet in the gable : at the west end of, if we may so call them, the aisles, are single lights. All the western buttresses are of two stages : most exactly re- sembling those of First Pointed date in England. Over the three doors is an entablature supported by quasi-Corinthian pillars, an arrangement which seems to have given great satisfaction to the architect, as he has repeated it in the bays opposite the western mass-piers, where there are no doors. The other buttresses are semicircular pilasters, not unlike some Romanesque examples in England. A ground-plan of this church has been given at p. 229°.

298

I now pass to those churches which unite in themselves Armenian and Byzantine arrangement. Of some of these I have already spoken; for example, Ani, Gagra, and Dighour ; they, however, seemed more properly to belong to Constanti- nopolitan art.

---

Şeker, Burçin Şenol; Özkaynak, Merve (July 2022). "Seismic Performance Evaluation of Historical Case Study of Armenian Architecture Tekor Church". Civil and Environmental Engineering Reports. 32 (2). Sciendo: 36–52. doi:10.2478/ceer-2022-0018. ISSN 2450-8594. archived PDF

In Armenian architecture, it is accepted as the first domed structure of the Tekor Surp Sergius Church together with the Etchmiadzin Cathedral (Donabédian, 2007).

As in the domed basilica type plan typologies, the middle part of the church is covered with a dome on the inside and a cone on the outside. The church consists of two side naves separated by two columns on the right and left of a main nave (Figure 1a).

There are four independent columns on which the load of the dome is transferred, arches with the width of columns extend to the entrance wall in the west and the apse wall in the east. These columns are connected to the north and south walls with thinner section arches on the horizontal axis. These columns and arches separate the main nave and the side naves. The side naves are covered with vaults extending in the east-west direction. The middle sections of the side naves are covered with barrel vaults in the longitudinal direction up to the bottom of the dome. There are two long rooms on both sides of the apse on the east side of the church. Next to the northern room, there is a semi-circular baptismal font carved into the outer wall (Figure 1b).

There are two doors on the north façade of the church, and one on each on the west and south façades. It is emphasized by a pediment with horseshoe arches on two built-in columns next to the columned doors. The lintel passing over the arches surrounding the doors forms a horizontal dividing facade element. Four columns on both sides of the doors on the north façade and six columns on the west and south façades extend to the horizontal lintel. There are two embrasure windows on the facades of the church (Figure 1c-d).

In addition, the fact that the building materials were removed reveals that it was the result of vandalism as well as the earthquake (URL-1). The church in the 1980s is included in the figure 2c. The current state of the church and the remains can be seen in the figure 2d.

---

Romanazzi, H 2009. Domed medieval churches in Armenia

form and construction. Proceedings of Actas del Sexto Congreso Naional de Historia de la Construccion, Valencia.

http://www.sedhc.es/biblioteca/actas/CNHC6_%20(113).pdf
https://www.semanticscholar.org/paper/Domed-medieval-churches-in-Armenia%3A-form-an-Romanazzi/e30ec99b8fc6fa77adde7aa1bc72efc0647cefee

Among longitudinal churches Surp Sarkis church at Tekor represents a unique solution because it is probably the only survived example of a primitive form of geometric connection between pillars and dome. The almost total loss of the building due to an earthquake in 1912, and, then, to a systematic depredation of the monument during the 20th century

village

In the early 20th century, the church was located in the Kagizman okrug of the Kars Oblast of the Russian Empire. The village of Tekor (Digor) had a population of over 500 Armenians as of 1913. The Armenian presence came to an permanent end during the Turkish–Armenian War of 1920.

Գյուղ Կարսի մարզի Կաղզվանի օկրուգում, Նախիջևանի տեղամասում, Կաղ- զըվան գք-ից 33 կմ հս-արլ, Տեկորի գետի աջ ափին: 20-րդ դ սկզբներին ուներ 572 (75 տ) հայ բնակիչ: Դպրոցը հիմնադրվել էր 1890 թ:

http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnturkey.html 1886 http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/tnaxichevan1886.html село Дигор (Дикор): 360 Armenians: 249 (69,2%), Kurds 88 (24,4%), Turks 23 (6,4%)

По данным «Кавказского календаря» на 1916 год, к 1915 году в городе проживало 1 000 человек, в основном армян[2]. [ «Кавказский календарь на 1916 год». Статистические данные. с. 19] https://www.prlib.ru/item/417321

Տաճար (եկեղեցի, վանք) Կարսի մարզի Կաղզվանի օկրուգում, Նախիջևանի տեղամասում, Տեկոր գ-ում:

Images

• Charles Texier, 1842 [1]/reproduced in Ghevont Alishan 1881, [2])
• 
  overall view
• 
  front view
• 
  side view
• 
  cross section
• 
  floor plan

• 
  view from south Տեկորի տաճարը, XX դ. սկիզբ, լուսանկարիչ Թորոս Թորամանյան

https://web.archive.org/web/20231106184357/https://raa-am.org/wp-content/uploads/2022/10/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%84-N-2.pdf

Պատկերազարդումը տես 528–529-րդ էջերի միջև՝ ներդիրում, աղյուսակ XVI։

plan

treasury.am

Խոսրովանույշ թագուհու արձանագրությունը Տեկորի տաճարի պատին, լուսանկարիչ Թորոս Թորամանյան
Վիմագրիր արձանագրություն (դրոշմատիպ)
XX դ. սկիզբ, լուսանկարիչ Թորոս Թորամանյան
Տեկորի տաճարի արևմտյան մուտքի բարավորը
լուսանկարիչ Թորոս Թորամանյան, XX դ. սկիզբ
լուսանկարիչ Թորոս Թորամանյան, XX դ. սկիզբ
Տեկորի տաճարի հյուսիսային ճակատը, Գրքի էջի լուսանկար է Տեկորի տաճարի գծապատկերով, 1941թ., լուսանկարիչ Ե. Ղուկասյան
Հեղինակ՝  Ճարտ՝ Ռաֆայել Իսրայելյան

interior https://archive.ph/SyaoN Տեկորի տաճարի արևելյան աբսիդը

raw

World Monuments Fund, 2014

https://www.wmf.org/publication/ani-context-workshop https://www.wmf.org/sites/default/files/article/pdfs/Ani%20in%20Context%20Report%20Final.pdf

Ani in Context Workshop. September 28-October 5, 2013, Kars, Turkey. New York, 2014.

Экспедиция работала с 20 августа по 16 сентября 1920 г., возглавлял группу ученых известный археолог Ашхарбек Калантар2 , оставивший дневниковые записи, опубликованные в сборнике его трудов уже в наши дни3 . Экспедиция была осуществлена в то время, когда Карсская область входила в состав Первой Республики Армения4 /// 2 Քալանթար Ա., Հայաստան: Քարե դարից միջնադար: Երկերի ժողովածու, Երևան, 2007, էջ 7-8. 
2. Храм V в. в Текоре. Фото А. Казаряна, 2013. 

Текор (соврем. Дигор), городок, расположенный в 22 км к юго-западу от Ани. На северной окраине – большой храм, датированный надписью 480-ми гг. Это первый известный нам образец крестовокупольной четырехстолпной церкви в мире.

Состояние во время работы Текорской экспедиции 1920 г.

Подчеркнуто ужасающее состояние памятника, частично обрушившегося на глазах современников Калантара по причине безразличного отношения. Утрачены все своды, включая купол, верхняя зона южной стены. Отмечены опасные трещины в конструкциях. Верхняя часть северной стены испещрена отверстиями от пуль, почему Калантар предполагает, что турецкие солдаты занимались стрельбой по церкви со стороны села. Состояние во время работы экспедиции «Ани в контексте» 2013 г.

Сохранилась лишь бутобетонная сердцевина северной и восточной стен на высоте около пяти метров. Лицевые камни полностью выкорчеваны из стен и унесены. Видны следы нелегальных раскопок1 .

https://doi.org/10.2307/989892 Review: Armenian Architecture: A Documented Photo-Archival Collection on Microfiche for the Study of Armenian Architecture of Transcaucasia and the Near- and Middle-East, from the Medieval Period Onwards by V. L. Parsegian

https://www.brepolsonline.net/doi/abs/10.1484/J.AT.1.103111 Early Christian architecture of the Caucasus: problems of typology However, one “domed basilica” is found in the book, though under a different name. This is Tekor, “the crossdomed church with 4 free-standing pillars”, the most ancient Armenian church of this type (ɋat. pp. 311-318). It was built as a regular basilica, and rebuilt into a domed one in the late 5th-early 6th century. P.-L. therefore distinguishes two phases: Tekor-1 and Tekor-2. In the list of basilicas we see Tekor-1 (p. 360) and in the Table – “Tekor”, standing for Tekor-2 (Taf. 209-210). We do not know what basilica Tekor-1 was like, the plan does not exist and the monument has long since been lost.

https://hal.science/hal-04183698/ "Culmination of a late antique legacy? The Golden age of Armenian architecture in the seventh century"

https://jfaup.ut.ac.ir/article_76366_en.html Contextual Analysis of Church Architecture; Centralism: A Characteristic Feature of Eastern Church Architecture

https://dergipark.org.tr/en/pub/jhf/issue/79861/1348131 An Investigation of an Important Armenian Church Architecture in terms of Urban Identity: Digor Khtzkong Monastery

https://ph.pollub.pl/index.php/bia/article/view/3820 Toramanyan finds that some of the early Christian basilicas in Armenia initially consisted only of the prayer hall and the oldest structure (probably rectangular) of the apse [33, p. 131]. According to Sahinyan, Toramanyan came to this conclusion while studying the Tekor Temple [34]. Similar examples of reconstructed temples are the churches of Kasagh, Tekor, Yereruik and Odzun (Fig. 3). In particular, the simple three-nave basilica structure of the Tekor Temple, built in the 4th century, was later supplemented by external porticos, present-day apse with adjoining rooms, portals, the apse of the north facade and the dome [33].

fr:Frédéric Macler

http://ethno.asj-oa.am/318/ https://arar.sci.am/dlibra/publication/116797/edition/106517/content

https://www.persee.fr/doc/rebyz_0766-5598_1985_num_43_1_2179_t1_0305_0000_2 Francesco Gandolfo, Le Basiliche armene. IV-VII secolo [compte-rendu] sem-linkThierry Jean-Michel

Chapitre II. L'église de Tekor, l'actuel Digor (p. 20-27). -- Cet édifice se présentait il y a un demi-siècle comme une croix inscrite à quatre appuis libres de la coupole et galerie périphérique. L'architecte T'oramanyan s'est livré, à son propos, à des spécula- tions historiques ingénieuses pour en faire un temple païen transformé en basilique, à laquelle aurait été adjointe plus tard une coupole. N. Marr et Strzygowski pour leur part l'ont daté de la fin du 5° siècle d'après l'analyse d'une inscription réemployée. Tous ces travaux ont été faits en l'absence de fouilles et ont donné lieu à quelques contestations. Néanmoins l'auteur adopte la théorie de T'oramanyan et la datation de Marr sans discussion, sans tenir compte de l'opinion contraire de M. Hasrat'yan ni de l'existence d'un monument typologiquement très proche, la croix inscrite de Cromi en Géorgie, bien datée du 6° siècle. Si les hypothèses reprises par l'auteur sont plausibles, il ne nous paraît cependant pas très prudent de les tenir pour assurées et s'en servir comme bases de référence.

https://hetq.am/hy/article/90753 Վտանգված եզակի մշակութային կառույց՝ Երերույքի տաճար

archive(d)

Stepan Mnatsakanian

Հայկական վաղ միջնադարյան ճարտարապետության կազմավորման երկու փուլերը

https://web.archive.org/web/20170528005854/http://hpj.asj-oa.am/5001/
https://arar.sci.am/dlibra/publication/191363/edition/173815/content

Հայկական ճարտարապետության հարցերը Նիկողայոս Մառի աշխատություններում (ծննդյան 120-ամյակի առթիվ)

https://web.archive.org/web/20170526014251/http://hpj.asj-oa.am/4191/
https://arar.sci.am/dlibra/publication/190914/edition/173397/content

Arshak Fetvadjian: ... Ererouk and Tekor, both built in the sixth century. [...] These two monuments are nearly identical in plan, details and technique, and also in the sculptures and decoration of their façades. The interiors are bare. They are examples of a charming archaism, and are generally supposed to be the work of masters who had been apprenticed to Syrian architects. I think, however, that the art of these two structures represents a step in an evolution, of which the genesis remains unknown.

other

Թօրամանեան, Թ. (1912), Ուսումնասիրելի նիւթեր հայ ճարտարապետութեան համար http://ethno.asj-oa.am/616/ https://web.archive.org/web/20160507030230/http://ethno.asj-oa.am/616/ https://arar.sci.am/dlibra/publication/116733/edition/106463/content

Շահէն Յովսէփեան Shahen Hovsepian

https://www.academia.edu/91896943/%D5%84%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6_%D5%8F%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D6%80_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%A8_Inscription_of_Dekor

https://www.matenadaran.am/ftp/el_gradaran/K.Matevosyan_Ani.pdf Տեկոր...

---

1912 թ. օգոստոսի 1-ին, երբ երկրաշարժը կործանել է նրա գմբեթը հարավային պատի հետ միասին: Թիֆլիսում հրատարակվող «Հորիզոն» թերթին ուղարկած թղթակցությունում, Տեկոր գյուղի բնակիչներից մեկը գրել է. «Մօտաւորապես ժամը 6-ին յանկարծ լսուեց մի սարսափելի դղրդիւն. մի ակնթարթում վախեցած ու սարսափած դուրս վազեցի բնակարանիցս, կարծելով թէ ստորերկրեայ դղրդիւն է, երկրաշարժ, կամ թե մոտակա լեռն է փուլ գալիս, միայն ես չէի, ամբողջ գիւղի բնակիչներն էլ էին վախեցած դուրս թափվել եւ բոլորը վազում էին դէպի եկեղեցին: Ես էլ նայեցի այն կողմ եւ տեսայ, որ եկեղեցուց սեւ ու մութ փոշին որպէս ամպ բարձրանում էր դէպի երկինք: Իսկոյն եւէթ ես էլ միացած ուրիշներին վազեցի դէպքի վարը եւ ինչ տեսայ, մի ցաւալի տեսարան բացուեց իմ առաջ, հռչակաւոր Սուրբ Երրորդութեան եկեղեցին՝ այդ հսկան, ներկայացնում էր աւերակների մի ողբալի կոյտ: Տեկոր գիւղը հարիւր տուն բնակիչներով զրկուեց իր միակ աղօթատնից»:

https://tert.nla.am/mamul/horizon1909/1912.html

Աշխարհբեկ Քալանթար (Ծննդյան 100-ամյակի առթիվ) https://arar.sci.am/publication/190843/edition/173331/100 Ա. Քալանթար, Հայաստան. Քարե դարից միջնադար, երկերի ժողովածու, (խմբագրությամբ Արամ Քալանթարյանի), Երևան, 2007

---

Շահէն Յովսէփեան Shahen Hovsepian

https://www.academia.edu/91896943/%D5%84%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6_%D5%8F%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D6%80_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%A8_Inscription_of_Dekor

References

Notes

Citations

Bibliography

• Sahinian, Alexander (1953). "Հայաստանի բազիլիկային կառուցվածքների կազմավորումն ու նրանց հետագա զարգացման ընթացքը [The formation of the basilic structures of Armenia and the course of their further development]". Bulletin of the Academy of Sciences of the Armenian SSR: Social Sciences (in Armenian) (3): 63–88.